آشنایی با دست آفریده های زنان و مردان سیستان و بلوچستان
1388
زنان سیستانی و بلوچ صبور و بردبار از
زما های دور تاکنون همدوش مردان خود، با ذوقی سرشار، بیشتر وسایل خانه را
به بهترین شکل درست می کردند و با نقوش زیبا می آراستند.
از تهیه پارچه
تا دوخت و تزئین پوشاک و بافت فرش، گلیم و جاجیم با زییاترین نقوش برجای
مانده از آبا و اجدادشان که سینه به سینه منتقل شده، از دیرباز بر دوش زنان
این دیار بوده است.
رهاورد اهتمام مردان و زنان این دیار برای تامین
مایحتاج زندگی خود، هنری ممتاز و ارزنده از سرزمین کهن سیستان و بلوچستان
است که پیوند تنگاتنگ این آثار با زندگی روزمره مردم، آنها را از سایر
هنرهای ایرانی متمایز کرده است.
اگر به نقوش بکار رفته در آثار هنری مردم این دیار بدقت بنگری،
پیوند عمیق لحظه ها، باورها و قصه های مردانگی و غیرتمندی گذشتگان طی
قرنهای متمادی در شکل گیری تمدن این منطقه را حس خواهی کرد.
عمده ترین
هنرهای سنتی و دستی سیستان و بلوچستان، "پشتی، گلیم، قالی، سیاه دوزی، سکه و
آیینه دوزی، سوزن دوزی بلوچی، خامه دوزی، پریوار دوزی، حصیربافی، پرده
بافی، سیاه چادر بافی، سفالگری، جواهر سازی، آویزدیواری از نوع اسفند،
تولید ابزارآلات موسیقی، توتن و لنج سازی" است.
امروز هنر سوزن دوزی در
سیستان و لوچستان بیشتر با نام بلوچ دوزی و پریواردوزی یاد می شود زیرا
این هنر در منطقه سیستان اکنون به صورت خامه دوزی و سیاه دوزی انجام می
گیرد و تا اندازه ای متمایز از سوزن دوزی بلوچستان است.
اهمیت سوزن
دوزی در نقوشی است که بطور عمده به صورت اشکال هندسی پدید می آید و هنرمند
با استفاده از ساده ترین مواد اولیه چون پارچه، نخ و سوزن، بی نظیرترین
نقوش رنگی را روی پارچه بوجود می آورد و در پریواردوزی از آینه های کوچک
نیز استفاده می کنند.
سوزن دوزی به عنوان شغلی دائمی برای زنان بلوچ به
شمار می رود که به طور عمده از این طریق امرار معاش می کنند و استفاده از
رنگ، نوع نقوش و جنس پارچه ها رابطه مستقیمی با درآمد اقتصادی هر خانواده
دارد.
نقش های نمادین روی پارچه ها در سوزن
دوزی بلوچی با عقاید، باورها، طبیعت و معیشت مردم رابطه مستقیم دارد و
تداوم این نقوش را می توان در سایر هنرهای سنتی استان از جمله سفال گری،
گلیم بافی و قالی بافی به وضوح مشاهده کرد.
عمده ترین منطقه تولید سوزن
دوزی شهرستان های "نیشکهر و ایرانشهر" است و به صورت پراکنده در سراسر
سیستان و بلوچستان نیز می توان اشتغال به این نوع هنر دستی را مشاهده کرد.
سکه
دوزی هنری است که تولیدات آن اغلب برای تزئین پایین تخت خواب ها، حاشیه
بالای دیوار اتاق پذیرایی و به صورت آویزهای سه گوش در چادرهای عشایری و
گاه به منظور آذین حیواناتی مانند شتر و نیز یکی از اقلام مهم جهیزیه عروس
در سیستان و بلوچستان به کار می رود.
مناطق عمده تولید سکه دوزی در
بلوچستان اطراف شهرستان ایرانشهر، دشتیاری، منطقه سرحد، نواحی شهرستان های
زاهدان و خاش است.
در گذشته روی بافته های پشمی، به صورت نوار در ابعاد
مختلف سکه دوخته می شد و تزئینات حاشیه آن در طرح های مختلف شامل آیینه،
دکمه، خرمهره، صدف و منگوله های پشمی بوده است.
قالی بافی از صنایع مهم
سیستان و بلوچستان به شمار می رود و در اقتصاد جامعه اهمیت بسزایی دارد و
بیشتر توسط عشایر منطقه بافته می شود، قالیچه سه متری و یک در دو متری،
کناره قالی، خورجین و پشتی در ابعاد مختلف از جمله این هنر دستی منطقه است.
برای رنگ کردن نخ های قالی از رنگ های طبیعی استفاده می شود و این رنگ
ها بیشتر تیره، گرم یا خیلی روشن و نقوش قالی ها اغلب گیاهی، درخت زندگی،
هندسی و حیواناتی مانند شتر و بز، پرندگان و نمادهای انسانی است.
قدمت
هنر قالیبافی در سیستان به قرن پنجم پیش از میلاد و اقوام "سکایی" برمی
گردد و زیراندازهای سیستانی به سه نوع قالی های "تاریخی، میانه و نو" تقسیم
می شود و اکنون فرش سیستان به سبب نوع طرح، رنگ، نقش، ابعاد و دوام در
بازارهای داخلی و خارجی فروش فراوانی دارد.
هنر گلیم بافی در سراسر استان و بیشتر در بین عشایر و طوایف بلوچ و بلوچ های ساکن سیستان تولید می شود و ارتباط قوی با عشایر شمال و مرکز خراسان دارد.
عشایر مواد اولیه گلیم از جمله نخ را از پشم دام های خود تهیه و آن را رنگ آمیزی می کنند و نقوش و طرح های این نوع گلیم بیشتر "راه راه" و "هندسی" هستند.
دستگاه گلیم بافی به صورت افقی است و کمتر از دار عمودی استفاده می کنند و شیوه برپایی آن در سیستان با بلوچستان تفاوت دارد و یکی از انواع معروف گلیم این استان، "سفره نان" است.
از بافت گلیم نوارهایی به عنوان "مال بند، مهار بند شتر، زیرانداز، چادرشب، کناره، سجاده و جوال" نیز تولید می شود که تزئین آن بیشتر با خرمهره و صدف، منگوله های پشمی باقی مانده از مواد اولیه است.
پشتی و خورجین بافی یکی دیگر از هنرهای سنتی رایج در این استان است که نقوش در پشتی اغلب همانند نقوش قالی و گلیم و در ابعاد کوچک تر ایجاد می شود و مراکز عمده تولید آنها در سیستان است.
مواد اولیه حصیربافی در منطقه بلوچستان از نوعی درخت خرمای وحشی به نام "داز" که در کنار رودخانه ها و مسیل ها می روید، به دست می آید و از عمده ترین تولیدات حصیری می توان به "زیرانداز، جارو، سجاده، جای نان، صندوقچه وسایل آرایشی، لانه مرغ و انواع سبدهای حمل و نقل کالا، نگهداری خرما، پرده حصیری و پوشش سقف" اشاره کرد.
وفور درختان گز و بوته های وحشی از نوع "گز" در سیستان سبدبافی را در منطقه رایج کرده است و این سبدها در اشکال مختلف از ترکه های نازک درختان و بوته ها بافته می شوند.
وجود دریاچه هامون ساخت نوعی قایق محلی یا بلم بومی به نام "توتن" را در سیستان رواج داده که از دست ساخته های قابل توجه این منطقه است، توتن در دو نوع بزرگ و کوچک برای حمل و نقل مسافران، صیادان و شکارچیان استفاده می شود.
زرگری و نقره سازی یکی دیگر از هنرهای دستی سیستان و بلوچستان است که در اثر تغییرات زمان و عوامل متعدد دیگر، طلا سازی جایگزین نقره سازی شد.
زرگرهای بلوچ از اقوام و طوایف مشخصی هستند که افزون بر جواهرسازی، انواع زیورآلات بانون بلوچ را با مهارت تهیه و زنان از این زیورهای بومی استفاده می کنند.
زرگرهای محلی زیورهای طلا و نقره را با نقوش ساده هندسی و نمادین می سازند و این زیورها برای زینت سر و گردن، گوش، بینی، دست و پا استفاده می کنند.
پیشینه هنر سفالگری در مناطق باستانی بلوچستان به عصر پارینه سنگی و پیش از تاریخ می رسد و در شهر سوخته و در سه هزار و 200 سال قبل از میلاد مسیح تولید سفال بسیار چشمگیر بوده است.
سفال روستای "کلپورگان" یکی از روستاهای تابعه شهرستان سراوان در این استان، شهرت ملی و بین المللی دارد و در نوع خود بی نظیر است.
شاید بارزترین وجه تمایز سفال کلپورگان با سایر مواد مشابه، طریقه ساخت این سفال است که همچنان براساس الگوهای قدیمی و باستانی ساخته می شود.
روش ساخت این نوع سفال، موسوم به روش لوله ای است و بدون لعاب و با نقوشی سیاه رنگ تزیین می شود.
ریس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان گفت: اکنون همه شهرستان های استان دارای مرکز آموزش صنایع دستی هستند و علاقه مندان از جمله دانش آموزان، دانشجویان و عموم مردم در این کلاس ها آموزش می بینند.
حسنعلی شهرکی در گفت و گو با خبرگزاری جمهوری اسلامی افزود: بیشتر آموزشهای صنایع دستی به بخش خصوصی واگذار شده و تاکنون در این زمینه پیشرفت قابل توجهی صورت گرفته است.
وی ادامه داد: عمده تولیدهای سنتی سیستان و بلوچستان به ویژه سوزن دوزی، سکه دوزی، پریواردوزی، خامه دوزی، زیورآلات سنتی، سفال کلپورگان و حصیر بازارهای داخلی و حتی خارجی دارند.
او بیان کرد: سفال کلپورگان و سوزن دوزی بلوچی در نوع خود در کشور و جهان بی نظیر است و از نوع سفال کلپورگان تنها در کشور ژاپن تولید می شود.
وی اظهار داشت: امسال نکهای عامل برای اشتغالزایی هنرمندان صنایع دستی سیستان و بلوچستان همکاری لازم را نداشتند و ایجاد اشتغال برای آنان به نحو مطلوب انجام نگرفت.
او اضافه کرد: آموزش هزار و 300 نفر کارآموز صنایع دستی در استان برای سال 1389 پیش بینی و نیز برای گسترش هنرهای دستی در میان عشایر و اشتغالزایی برای آنان، تفاهم نامه ای با اداره کل امور عشایر سیستان و بلوچستان منعقد شده است.
وی گفت: مسوولان استانی برای اشتغالزایی هنرمندان این خطه و گسترش صنایع دستی در سال آینده تمهیدات لازم را اندیشیده اند تا با همکاری آنان 13 میلیارد و 500 میلیون ریال اعتبار برای اجرای 220 طرح صنایع دستی سال 89 تامین شود.
او اضافه کرد: صندوق مهر امام رضا(ع) نیز در سال آینده برای پرداخت تسهیلات به هنرمندان صنایع دستی سیستان و بلوچستان قول مساعدت داده است.
وی درباره برخی رشته های منسوخ صنایع دستی نیز گفت: حوزه معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان دو رشته منسوخ خامه دوزی سیستان و پارچه بافی سنتی را درسال 86 احیا کرد و تلاش برای احیای سایر رشته های منسوخ هنرهای دستی همچنان ادامه دارد.
رییس سازمان میراث فرهنگ سیستان و بلوچستان اظهار داشت: امسال برای استقبال از مسافران نوروزی، در هر شهرستان یک نمایشگاه صنایع دستی برگزار می شود و تولیدات بومی آن شهرستان در معرض بازدید و فروش قرار می گیرد. ک/
با سلام به شما مدیر محترم وبلاگ
به نظر می رسد وبلاگ را تازه ایجاد کرده اید خیلی از وبلاگتان خوشم آمد چون اولین وبلاگ بلوچی را دارید که اولین مطالبش فرهنگی و هنر بوده چون متاسفانه امروزه به دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی اکثر وبلاگ های بلوچی بیشتر مطالب سیاسی اجتماعی می نویسند تا فرهنگی و هنری به هر حال به سایت من نیز سری بزنید
من شما را لینک نمودم لطفا مرا با نام سایت بلوچ خان لینک کنید
با سلام بلوچ خان
به وبلاگتان سرزدم وب جالبی داری با نظرت موافقم من لینکتان کردم منتظر شما هستم